Przedstawienia rakugo we Wrocławiu: 2016 | 2017 | 2018

Aktorzy rakugo występujący we Wrocławiu:
Ichinosuke Shunputei (2016)
Koharu Tatekawa (2016, 2019)
Kosen Yanagiya V (2017)
Bunzō Tachibanaya III (2018)
Wasabi Yanagiya (2018)
Kodanji Yanagiya (2018)
Ichidō Ryūtei (2019)
oraz współpracująca śpiewaczka min'yō:
Aco Tomine (2017 i 2018)

NIEDZIELA | 9.09.2019 | 18:00-19:30 | Impart, sala kameralna | RAKUGO NO NAMI – japoński stand-up ... na siedząco: Koharu Tatekawa oraz Ichidō Ryūtei

Przedstawienie rakugo, Koharu Tatekawa, Wrocław 2019; fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski

Bilety – zwykły/ulgowy: 40/20zł | Fotorelacja z przedstawienia | Rakugo no nami – japoński stand-up ... na siedząco

To było już piąte przedstawienie rakugo we Wrocławiu, który staje się już nie tylko polską, ale europejską stolicą tego oryginalnego gatunku sztuki teatralnej. W niedzielę obejrzeliśmy humorystyczne wprowadzenie w konwencję rakugo w wykonaniu Koharu Tatekawy oraz dwie opowieści: – Tanusatsu "Banknot Tanuki" w wykonaniu Ichido Ryutei oraz – Funatoku "Sternik Toku" w wykonaniu Koharu Tatekawy. Przedstawienie uzupełniła wyjątkowa długa sesja pytań i odpowiedzi oraz konkurs z trzema nagrodami: okolicznościową chustą, tabliczką z dedykacją i autografami oraz tanukową zupą instant (bez obaw żaden tanuki nie ucierpiał).

Koharu Tatekawa to jedna z nielicznych kobiet wśród rakugo-ka. Występowała już we Wrocławiu u boku mistrza Ichinosuke Shunputei w 2016. Poza karierą teatralną śpiewa i gra na shamisenie, użyczyła swojego głosu młodemu Hatsutaro – jednemu z dwóch głównych bohaterów animowanej serii Showa Genroku Rakugo Shinju.
Ichidō Ryūtei – młody talent rakugo, Wrocław będzie dla niego miejscem pierwszego występu poza granicami Japonii.

NIEDZIELA | 9.09.2019 | 16:00-17:30 | Impart, sala kameralna | WARSZTATY RAKUGO

Koharu Tatekawa, Ichidō Ryūtei i uczestnicy warsztatów rakugo, Wrocław 2019; fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski

Koharu Tatekawa i Ichidō Ryūtei spędzili we Wrocławiu pracowity weekend. Poza głównym przedstawieniem w niedzielę wieczorem oraz warsztatami dla dzieci w ramach teatralnego poranka Kodomo no Nami, poprowadzili też sobotnie warsztaty dla młodzieży i dorosłych.
Pomagała im organizatorka z Rakugo without Borders, Clara Kreft a wszystkie trzy spotkania tłumaczyła na bieżąco Aśka Morawska.

NIEDZIELA | 9.09.2019 | 11:00-12:30 | Impart, sala kameralna | KODOMO NO NAMI – japoński poranek dla dzieci: Koharu Tatekawa oraz Ichidō Ryūtei

Kodomo no Nami: Koharu Tatekawa, Ichidō Ryūtei, tłumaczka Joanna Morawska i dzieci, Wrocław 2019; fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski

Fotorelacja z poranka

Kodomo no nami – japoński poranek dla dzieci

W jaki sposób rakugo wyszło poza granicę Japonii?
Jak rakugo zawędrowało do Wrocławia?
Co to jest rakugo?
Jak zostać rakugo-ką?
Jak nazywa się rakugo-ka?
Czy można obejrzeć rakugo poza teatrem?
Jak wyglądają warsztaty rakugo?
Czy dzieci mogą oglądać rakugo?

W jaki sposób rakugo wyszło poza granicę Japonii?

Rakugo, tradycyjna japońska sztuka opowiadania komicznych historii długo była traktowana jako niemożliwa do przyswojenia bez głębokiej znajomości japońskiego języka, kultury i tradycji. Dopiero w roku 2010 powstał projekt „Rakugo bez granic” (Rakugo without the Borders) który stopniowo zmienia to przeświadczenie – zarówno po stronie aktorów rakugo jak i po stronie widzów na całym świecie. Wypracowany w ciągu kilku lat sposób szybkiego wprowadzenia widzów w konwencję rakugo oraz metoda opowiadania historii z przygotowanym wcześniej tłumaczeniem w formie napisów wyświetlanych w tle powyżej aktora okazał się niezwykle trafny i od pierwszego wsytępu w Niemczech w 2011 skutecznie pozwala cieszyć się historiami rakugo publiczności nieznającej języka japońskiego.

Jest też inna droga – opowiadanie historii rakugo w języku innym niż japoński. Dotychczas w spoób profesjonalny podjęło ją niewielu aktorów zaczynając od anglojęzycznych przedestawień Shijaku Katsura II w latach 1960-tych (aktor popełnił samobójstwo w roku 1999).

Do szerszej recepcji rakugo, przyczyniła się też manga „Shōwa Genroku rakugo shinjū” zapoczątkowana w 2010 i następujące po nim anime z 2016 roku, opowiadająca burzliwą historię aktorów rakugo w zmieniającej się Japonii ostatnich stu lat. Podział na kulturę wysoką i popularną jest w Japonii znacznie mniej odczuwalny niż w Europie, dlatego niktórym sposród animowanych postaci swoich głosów mogli użyczyć aktorzy teatru rakugo, znakomicie przy okazji wprowadzając widzów w niuanse tego gatunku teatralnego.

Więcej na ten temat w artykule Clary Kreft w nippon.com

W ramach przygotowania widzów przed pierwszym przedstawieniem rakugo we Wrocławiu, mistrz Ichinosuke Shunputei opublikował w 2016 roku filmowe wprowadzenie w konwencję rakugo:

Jak rakugo zawędrowało do Wrocławia?

W 2019 roku będziemy we Wrocławiu gościć rokugo już po raz piąty. W roku 2016, z okazji Europejskiej Stolicy Kultury, mieliśmy okazję obejrzeć przedstawienie mistrza Ichinosuke Shunputei i towarzyszącej mu Koharu Tatekawy (jeden z głosów wspomnianego wyżej filmu animowanego). W kolejnym roku oglądaliśmy przedstawienie mistrza Kosena Yanagiya V, w 2018 mistrza Bunzō Tachibanaya III oraz towarzyszącego mu młodszego aktora Wasabi Yanagiya. Przy okazji międzynarodowego turnieju japońskiej szermierki gościliśmy też rakugokę-kendokę, mistrza Kodanji Yangiya z nietypowym ale też uroczym przedstawieniem dla zawodników odegranym w sali gimnastycznej. To zupełnie unikalna sytuacja – można powiedzieć, że Wrocław staje się nie tylko polską, ale europejską stolicą rakugo. Żadne inne z europejskich miast nie miało okazji gościć, podziwiać i porównywać tak licznego grona rakugo-ka. Nawet w Japonii, poza Tokio i Osaką, taka sposobność się nieczęsto zdarza.
Wrocławskie przedstawienia oglądają wrocławianie i zafascynowani Japonią i teatrem goście z całej Polski, którzy z wyprzedzeniem dopytują o kolejne przedstawienia. Występy rakugo są też gratką dla mieszkających na Dolnym Śląsku Japończyków, a tradycyjne już otwarte spotkania po przedstawieniach są okazją do międzykulturowej integracji. Odbiór rakugo nie jest wyłącznie bierny, każda wizyta japońskich mistrzów połączona jest z warsztatami aktorskimi, w których wzięło udział już ponad 30 osób – jak dotąd trójka uczestników (w tym dwoje wrocławian) w sposób trwały związała swoje aktorstwo z pionierskim polskojęzycznym rakugo.
Sam proces tłumaczenia przedstawień przechodził ewolucję, do której przyczyniła się wrocławska tłumaczka, Anna Borkowska, zmieniając pierwotny zwyczaj zachowywania japońskich imion i nazw własnych w tłumaczeniu na zabawny dobór polskich odpowiedników. Dzięki temu w naszym języku możemy odczuć japoński humor i grę słów.
Wrocławskie przedstawienia stały się też ważne dla japońskich rakugo-ka. Po każdej wizycie aktorzy spotykają się ze swoimi fanami i opowiadają im o swoich wrażeniach z Wrocławia, a są to dla nich zawsze przeżycia znaczące – z reguły po raz pierwszy występują przed niejapońską publicznością. Po ostatnich „wrocławskich opowieściach” mistrza Bunzo, entuzjazm wrocławian stał się (być może aż przesadzoną) legendą wśród aktorów rakugo. Wrocławskie przedstawienia przyczyniły się też do współpracy śpiewaczki stylu min'yō, Aco Tomine z teatrem rakugo.

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Po występie 2018, od lewej: Aco Tomine – spiewaczka min'yo, Wasabi Yanagiya, Mistrz Bunzo Tachibanaya, Clara Kreft - założycielka "Rakugo bez granic" i Anna Borkiewicz – tłumaczka

Co to jest rakugo?

Clara Kreft z grupy „Rakugo bez granic” tak opisuje rakugo:
Japoński teatr rakugo jest mało znany w Europie. Jesteśmy przyzwyczajeni do komedii jednego aktora, ale na tej samotności aktora na scenie kończą się podobieństwa. Japoński aktor klęczy na poduszce, z której nie wstaje do końca przedstawienia. Jego jedynymi rekwizytami są wachlarz i chusta.
Jednak ta odmienność od europejskiej tradycji teatralnej nie oznacza, że nie możemy zrozumieć i cieszyć się rakugo.
Powstały setki historii rakugo, większość nas rozśmiesza, ale przy niektórych będziemy płakać. Sztukę rakugo w całej Japonii kultywuje około 700 rakugo-ka (aktorów rakugo), głównie w okolicach Tokio i Osaki. Większość Japończyków spoza tych okolic nigdy nie widziała rakugo na żywo.
Rakugo-ka nie tylko nie zmienia rekwizytów, ale też prowadzi cały występ w tym samym stroju. Samym głosem i postawą wciela się w mgnieniu oka w rolę kapryśnego dziecka, podstępnej nierządnicy, hałaśliwego rzemieślnika albo skrupulatnej żony.
Podobnie jak we włoskiej commedia dell'arte, rakugo ma własne postacie, które wracają w wielu historiach. Jednak ich interpretacja zależy całkowicie od aktora, który dostosowuje charaktery i historie do reakcji publiczności – nikt nie może się nudzić.
W początkowej części przedstawienia zwanej makura aktor może wspomnieć o tym co zobaczył wcześniej w telewizji, o swojej rodzinie, o polityce albo o czymś co zdarzyło się za kulisami. Duża część przedstawienia jest improwizowana. Niestety w zagranicznych przedstawieniach konieczność wyświetlania przygotowanych wcześniej napisów z tłumaczeniem ogranicza możliwość improwizacji.

Jak zostać rakugo-ką?

Droga aktora rakugo opisana przez Clarę Kreft z grupy „Rakugo bez granic”:
Zostać rakugo-ką wcale nie jest łatwo. Przede wszystkim trzeba znaleźć mistrza, który zgodzi się przyjąć młodego adepta sztuki rakugo jako swojego ucznia. Jednak w większości wypadków mistrz odmówi...
Jeżeli jednak (zwykle po długim naleganiu) mistrz się zgodzi, zobowiązuje się nie tylko do przekazania swojej sztuki młodemu uczniowi (lub uczennicy), ale też do opieki nad nim (lub nad nią). W ten sposób zwraca dług jaki wcześniej sam zaciągnął wobec swojego mistrza, a tradycja taka zwykle trwa przez całe pokolenia szkół rakugo.
Przez pierwsze kilka lat uczeń praktykuje jako zenza ucząc się pomocniczych czynności za kulisami teatru rakugo, który nazywamy yose: składa kimono, przygotowuje herbatę, gra na bębnie...
Jeżeli pojawia się na scenie, to tylko w krótkich historiach. Uczniowi nie wolno umawiać się na randki, pić alkoholu ani palić.
Kiedy nauczyciele uznają, że poznał już podstawy sztuki rakugo, uczeń jest promowany do stopnia futatsume. Nie musi już wykonywać prac pomocniczych i może nosić narzutkę haori, a także umawiać się, pić i palić. I w końcu odgrywa dłuższe historie na scenie.
Po kolejnych 8-12 latach nauki, zostaje shin-uchi – mistrzem. Zwykle starszyzna decyduje o czasie awansu, czasami przeprowadza się specjalny egzamin. Kiedy rakugo-ka zostanie już mistrzem, sam może przyjmować uczniów, a w czasie przedstawień w yose występuje jako ostatni – to przywilej zarezerwowany dla najstarszych lub najpopularniejszych rakugo-ka.

Jak nazywa się rakugo-ka?

Aktorzy rakugo, jak większość japońskich artystów, używają pseudonimów scenicznych. Niemniej, w ich paszportach widnieją wciąż oryginalne imiona i nazwiska.
W chwili przyjęcia do szkoły rakugo, początkujący rakugo-ka przyjmuje nazwisko mistrza tożsame z nazwą szkoły. Można powiedzieć, że mistrz przyjmuje go do swojej rodziny. Ponieważ wszyscy członkowie takiej szkoły-rodziny używają tego samego nazwiska, aktorów identyfikujemy zwykle imieniem i wbrew japońskiemu zwyczajowi, który każe zwracać się do siebie po nazwisku, nazywamy rakugoków ich imionami.
Sprawy nie ułatwiają zmiany imion, które aktorzy otrzymują wstępując na kolejne stopnie wtajemniczenia (zenza, futatsume, shin'uchi).
Zwieńczeniem kariery najwybitniejszych wśród rakugo-ka jest objęcie przewodnictwa szkoły wraz z odziedziczeniem imienia poprzedniego mistrza. Wówczas do imienia ustępującego mistrza dodajemy kolejny numer – podobnie jak przy imionach europejskich władców.

Czy można obejrzeć rakugo poza teatrem?

W internetowych serwisach filmowych mozna znaleźć kilka opowieści rakugo, z zasady pozbawionych tłumaczenia – należą one jednak do wyjątków, bo zwyczajowo przedstawień się nie filmuje.
Istnieje też rakugo w języku angielskim, a najpopularniejszym twórcą jest prawdopodobnie Shinoharu Tatekawa, dla którego angielski jest drugim rodzimym językiem.
Do popularności rakugo w Japonii i poza Japonią przyczynił się m.in film Rakugo Monogatari (2011). Jako Masato Haruki wystąpił w nim nasz gość z 2018 roku, Wasabi Yanagiya.
Z kolei manga (2010-2016) i anime (2016-2017) Shōwa Genroku Rakugo Shinjū, mimo, że nie zostały wydane w polskiej wersji, są znane większości polskich miłośników japońskiego komiksu i animacji. Co ciekawe zarówno manga jak i anime spotkały się z dużym wsparciem środowiska profesjonalnych rakugo-ka. Nasz gość z roku 2016 pani Koharu Tatekawa użyczyła swojego głosu młodemu Hatsutaro (jednemu z dwóch głównych bohaterów). W roku 2017 usłyszeliśmy w wykonaniu mistrza Kosena opowieść Shinigami ("Bóg śmierci", albo po prostu "Kostucha") – centralną opowieść tej serii.

Ilustracja: kadr z anime Shōwa Genroku Rakugo Shinjū: Kikuhiko opowiada Shinigami (produkcja: Studio Deen)

Jak wyglądają warsztaty rakugo?

W tej dziedzinie nie ma reguły, bo każdy z mistrzów odwiedzających Wrocław prowadzi je inaczej. Cechą wspólną jest dobra zabawa i możliwość spróbowania swoich sił w konwencji rakugo.

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Warsztaty prowadzone przez mistrza Ichinosuke Shunputei i Koharu Tatekawę 2016


fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Warsztaty prowadzone przez mistrza Bunzo Tachibanaya i Wasabiego Yanagiya 2018

Czy dzieci mogą oglądać rakugo?

W Japonii rakugo jest ulubioną rozrywką ludzi starszych, niemniej pociąga swoim humorem również młodzież. Rakugo z wyświetlanym w tle tłumaczeniem na język polski wymaga sprawnego czytania, co bardzo utrudnia udział dzieci. Rakugo nie kończy się jednak na samych przedstawieniach. W 2018 roku wprowadziliśmy rakugo jako element Japońskiego poranka dla dzieci – okazało się, że samo naśladowanie sposobu jedzenia róznych potraw (w tym picia mleka przez kota), może być świetną zabawą przełamującą bariery języka i wieku.

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Dzieci i rakugo – Japoński poranek dla dzieci w czasie Nihon no Nami 2018

Ichinosuke Shunputei (2016)

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Pierwsze przedstawienie rakugo we Wrocławiu, 2016

Ichinosuke Shunputei (pierwotnie Toshikazu Kawakami) uroził się w 1978 jako najmłodszy z rodzeństwa w Noda niedaleko Tokio.
W 2001 ukończył Nihon University College of Art i rozpoczął praktykę u Icchō Shunputei i jako zenza otrzymał imię Chōsaku. W 2004 promowany do roli futatsume przyjął imię Ichinosuke.
W 2005 wygrał 10-ty konkurs Okamoto Maki, a w 2007 wystąpił w Mistrzostwach Engei Taishō. W 2012 promowany do tytułu shin’uchi opublikował “Ichinosuke, Koza ni sokotsu no kugi wo utsu”. Wydał też płyty audio i wideo z nagraniami swoich wystąpień.
Nagrody:
2008 Srebrny medal na Narodowym Konkursie Hanagata Enegikai
2009 Wielka Nagroda na 19-tych Mistrzostawach Kita Topia Rakugo
2010 Zwycięża Mistrzostaw NHK Engei Taishō
2010 Zdobywa Nagrodę dla debiutantów Cultural agency Artist Festival Prize
2012 Grand Prix w Narodowym Konkursie Hanagata Engeikai
2016 Nagroda Rakugo Sai-no-kuni
2016 Wydaje książkę "Ichinosuke Shunputei’s Amusing Rakugo" z ilustracjami Akiry Yamaguchi (wydana przez Shogakukan).

Koharu Tatekawa (2016 i 2019)

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Pierwsze przedstawienie rakugo we Wrocławiu, 2016

Jedna z nielicznych (około 50) kobiet wśród rakugo-ka. Występowała już we Wrocławiu u boku mistrza Ichinosuke Shunputei w 2016. Śpiewa i gra na shamisenie, nagrała płytę z Aco Tomine. Użyczyła swojego głosu młodemu Hatsutaro – jednemu z dwóch głównych bohaterów animowanej serii Showa Genroku Rakugo Shinju.
Dla rakugo porzuciła 14 lat temu życie akademickie (zdążyła uzyskać doktorat z biologii). Jest obecnie jedyną uczennicą swojego mistrza.

Kosen Yanagiya V (2017)

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Nihon no Nami 2017

Kosen Yanagiya (każdy rakugo-ka uzywa pseudonimów scenicznych, które zmieniają się wraz z rozwojem jego kariery, właściwe nazwisko mistrza to Shigenobu Kono) urodził się w 1974 roku w Jokohamie. W wieku 23 lat rozpoczął naukę u mistrza rakugo Reireisha Baou i w tym samym roku otrzymał tytuł "Wakaba". W roku 2000 został promowany do stopnia futatsume.
W 2002 zdobył Kita Topia Wakate Engei Prize. W 2006 roku przeszedł do szkoły mistrza Reireisha Bafu, w której w roku 2010 otrzymał tytuł mistrza i odziedziczył tytuł Yanagiya Kosen V.
W kwietniu 2017 zdobył piewszą (złotą) nagrodę Hanagata Engei Prize przyznawaną przez japoński teatr narodowy. Ceremonia rozdania nagród odbędzie się tydzień przed przylotem mistrza do Wrocławia.

Bunzō Tachibanaya III (2018)

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Nihon no Nami 2018

Urodził się w Tokio w 1962 roku, w wieku 24 lat rozpoczął naukę rakugo u swojego mistrza i poprzednika Tachibanaya Bunzō II. Po 2 latach otrzymał stopień zenza i imię "Kanabun" a po kolejnych 2 latach (w roku 1990) został promowany na futatsume i otrzymał imię "Bungo". Kolejne 11 lat (do 2001) zajęła droga do tytułu shiin'uchi (mistrz) Bunzaemon. W roku 2016 otrzymał imię swego mistrza - Bunzō III.
Wspólnie z mistrzami Sentatsu i Kosen V (którego gościliśmy w zeszłym roku) tworzą grupę "Sankei Shinbun-sha"

Wasabi Yanagiya (2018)

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Nihon no Nami 2018

Podobnie jak mistrz Bunzō pochodzi z Tokio, ale jest znacznie młodszy - urodził się w roku 1980. Studiował malarstwo na Nihon Daigaku i właśnie na tej uczelni, zainspirowany przez Ichinosuke (którego gościliśmy dwa lata temu) uległ fascynacji sztuką opowiadania, debiutując w uczelnianym klubie rakugo.
W roku 2003, zaraz po ukończeniu studiów, rozpoczął naukę rakugo u mistrza Sanshō Yanagiya. Jako zenza otrzymał imię "Shōnen", a w roku 2008 już jako futatsume otrzymał imię “Wasabi”. W 2011 wystąpił w filmie "Rakugo Monogatari" i stał się popularną postacią w programach telewizyjnych NHK oraz Nihon TV.

Więcej o filmie "Rakugo monogatari" z Wasabim Yanagiya w roli Masato na stronie Windows of Worlds

Kodanji Yanagiya (2018)

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Nami Budo Matsuri 2018

W programi Nami Kendo Taikai 2018 znalazł się nietypowy jak na turniej kendo punkt: "Pokaz nihon kendo kata oraz teatru Rakugo".
Już sam pokaz kata (ustalonych form) przy użyciu prawdziwych mieczy (a nie drewnianych bokuto) i w wykonaniu japońskich mistrzów był nie lada atrakcją. Okazuje się jednak, że sensei Kodanji Yanagiya (tak, to nazwisko powinno miłośnikom rakugo coś mówić), urodzony w 1944 roku, poza stopniem 7 dan w kendo jest również (a może przede wszystkim) mistrzem rakugo!

Ichidō Ryūtei (2019)

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Rakugo no Nami 2019

Wrocławski występ był dla niego europejskim debiutem. Ichido opowiedział Tanusatsu ('Banknot Tanuki'), wystąpił też w czasie warsztatów i w przedstawieniu dla dzieci Kodomo no Nami.
Naukę rakugo rozpoczął 10 lat wcześniej i jest jednym z ośmiu uczniów swojego mistrza.

Aco Tomine (2017 i 2018)

fot. Maciej Krzywda-Pogorzelski | Nihon no Nami 2018

Wokalistka, akordeonistka i kompozytorka. Pochodzi z Jokohamy. Śpiewa japońskie piosenki ludowe (min'yō) wciąż żywe na japońskich festynach oraz własne piosenki utrzymane w podobnym stylu.
Aco wystąpiła pierwszy raz we Wrocławiu (w duecie z akordeonistą Taca Shimizu) w czasie japońskiego festiwalu na Wyspie Słodowej w 2016 roku, w kolejnym roku na festiwalu Nihon no Nami.
Jest blisko związana ze środowiskiem japońskiego teatru rakugo, często występuje między opowieściami rakugo. Jedną ze swoich płyt nagrała wspólnie z Koharu Tatekawą należącą do nielicznego grona kobiet wśród rakugo-ka. Koharu gościliśmy we Wrocławiu w roku 2016 - świat okazuje się taki mały...